Historia do Bonsai

Antecedentes históricos do bonsái

O xardín chinés, do mesmo xeito que noutras civilizacións, ten a súa orixe nos xardíns imperiais. A xardinaría puido desenvolverse só baixo a tutela real. Escritos históricos chineses rexistran detalles de moitos xardíns dos xardíns imperiais, que a miúdo cubrían áreas tan grandes como algunhas das maiores cidades do mundo modero. Estes xardíns incluían outeiros, montañas e grandes lagos artificiais. Para os emperadores era unha forma de representar o seu esplendor e poder. Deseñábanos tratando de simbolizar zonas existentes no seu reino. As “Sek-San” (montañas de roca) que os chineses fan aínda hoxe, son reliquias da antiga tradición.

As orixes chinesas.

A primeira mención da arte do bonsai remóntase á época dos Ts’ing (249-206 a. de C.) onde aparece por primeira vez o termino Pun-sai, que ten o mesmo signo de escritura que o xaponés bonsai, que significa “árbore sen paisaxe en cuenco”. Posteriormente e da dinastía Han (anteriores ao 206 a. de .C. – 8 d. de C. e posteriores ao 25-220 d. de C., ambos os períodos separados pola breve usurpación de Wang-mang), tense noticias dos Punching, que significa “árbore con paisaxe en maceta ou bandexa”. Actualmente moitos mestres chineses refírense ás dúas formas de bonsai co concepto de Pen-jing.



Os testemuños pictóricos mais antigos da existencia dos bonsais en China foron descubertos polos arqueólogos no ano 1971 na tumba do príncipe Zhang Huai, segundo fillo do emperador dos Tang Wu Zetian, pertencente á dinastía Tang (618-907) e que morreu no ano 715 na provincia de Xian. Dous paxes pintados nas paredes da tumba sosteñen, un deles unha paisaxe en miniatura con rocas e plantas, e outro aparece cunha maceta con forma de flor de loto, que contén unha árbore con follas verdes e froitos vermellos.
Na dinastía Song (960-1280), os anais fan referencia a un home que sabia crear nunha soa maceta unha impresión de inmensidade nun pequeno espazo. Nesta época, numerosas pinturas chinesas representan árbores miniaturizados naturalmente polos elementos e plantados logo en macetas decorativas. Pero non foi até o século XII, baixo os Song do Sur, que apareceu, aos poucos, a forza de traballos e modificacións, o bonsai que coñecemos hoxe en día. Por aquel entón tratábase dunha arte reservada á nobreza para o seu esparexemento. Baixo a dinastía do Yuan (1280-1368), ministros e mercadores xaponeses adoitaban regresar das súas viaxes por China con bonsais como agasallos de cortesía. Sábese que Chu-shunsui, funcionario chinés, fuxo da dominación manchú ao Xapón, levando consigo diversos textos sobre esta arte. Logo, os Ming (1368-1644) deron gran importancia á maceta decorada.
Baixo a dinastía dos T’sing (1644-1912), o Pun-sai xa non é unha ocupación exclusiva da nobreza, senón que resulta accesible para todos.

A introdución en Xapón.

A historia do bonsai en Xapón non abarca un período tan dilatado. O primeiro rexistro autenticamente xaponés de bonsai aparece en 1309, nunha pintura sobre pergamiño de Takakane Takashina, coñecido como Kasugagongenki. Outros rexistros escritos ou pintados de data similar indican que o bonsai era coñecido e apreciado pola aristocracia durante o período Kamamura (1180-1333), cando se colocaban preto das casas ou nas terrazas árbores que crecían en recipientes de cerámica especiais. O tratamento ou formación de árbores maiores tamén se practicaba neste tempo, coincidindo cun considerable e crecente interese na arquitectura dos xardíns. Con todo, o bonsai chegaría a ser máis coñecido durante os dous séculos e medio do período Muromachi (1338-1573). Unha coñecida peza de teatro Noh, Hachi-non-ki (Árbores en macetas), escrita por Semai (1363-1444), baséase na significación de tres bonsais, un piñeiro, unha cerdeira e un albaricoquero, para o seu dono, Tsuneyo, un samurai arruinado que nunha xeada noite de inverno de 1383 tivo que sacrificar o seu últimos tres bonsais para facer lume e así quentar a casa, ante a visita dun inesperado hóspede. Leste, aparentemente un sacerdote, resulto ser en realidade o antigo Rexente do Shogunato Kamakura, Hojo Tokiyori.
O período Tokugawa (1600-1868) foi unha época de paz baixo un goberno feudal. O desenvolvemento das artes converteuse nunha importante preocupación, e cara ao final do período tanto o bonsai como outras técnicas xaponesas de horticultura chegaron a altos niveis de perfeccionamento. Realizáronse grandes avances no desenvolvemento de plantas ornamentais de xardín e tamén nas técnicas asociadas coa xardinaría e a arquitectura de xardíns.
Isto ocorreu durante a terceira xeración de Tokugawa, en gran parte debido á afección do xeneral Iemitsu, Shogun por aquel entón. Despois, a moda popularizouse chegando até o pobo, á xente normal, a través dos comerciantes e señores feudais. O fundamental na afección ao bonsai daqueles días era coleccionar árbores e plantas raras que non existían na natureza. A moda mandaba ter plantas con manchas nas follas, flores raras, etc. e, pasado un tempo o entusiasmo sucedeu á especulación. Por exemplo, unha variedade de planta que se chama siempreverde ou a orquídea alcanzaron nunha poxa o prezo de 500 rio (moeda anterior ao yen), e por tanto o goberno decretou unha lei prohibindo estas poxas; pero foi ineficaz xa que só durou un curto período de tempo. En especial, o bonsai beneficiouse do gran interese na escola do Sur e do desenvolvemento do estilo literato.
Durante un tempo, as árbores grotescamente distorsionados foron considerados como bos bonsais, pero esta tendencia, afortunadamente, durou pouco tempo. Na actualidade aínda viven uns bonsais de piñeiro que foron do xeneral Iemitsu e a súa forma é moi distinta á que se usa agora. Teñen moitas curvas polo que hoxe diríase que están modelados en estilo polbo.
En 1867 cae o goberno feudal e Xapón entra no mundo moderno. A cultura do bonsai foi introducíndose aos poucos en todas as clases sociais, sendo as clases populares ultímalas en dedicarse a iso. Na actualidade, o bonsai esta estendido por todo o país.
En Xapón tivo lugar o proceso de codificación dos diversos estilos e clases. E foi tamén en Xapón onde se recoñeceu no ano 1935, o cultivo do bonsai como arte. En definitiva, independentemente do seu país de orixe, só en Xapón asistiuse ao desenvolvemento dos canons estilísticos e estéticos que transformaron simples plantas de maceta en obras mestras de perfección e harmonía.

O bonsai chega a occidente.

O bonsai apareceu en Europa durante o século XIX, debido aos viaxeiros que descubriron Oriente. Publicáronse divertidos cadernos que trataban da arte do bonsai como moita inxenuidade e poesía. Os seus títulos dicían: “As árbores xaponesas”, “Ensaio sobre horticultura xaponesa”, “O xardín xaponés”, etc, pero isto caeu no esquecemento. Despois da Primeira Guerra Mundial volvéronse a descubrir, aparecendo tratados serios sobre os procedementos empregados polos xaponeses para obter árbores ananas.
As primeiras aparicións documentadas de bonsais en Occidente foron debidas aos xaponeses, presentando en 1878 con motivo da III Exposición Universal de París e nas posteriores de 1889 e 1900 coleccións de bonsais.
Tanto en Francia como en Inglaterra espértase o interese por esta nova arte para os occidentais, emitíndose hipóteses que resultan coincidir coa realidade. En 1889, J. Vallot escribe un tratado no Boletín da Sociedade Botánica de Francia sobre “as cusas fisiológicas que conducen ao achicamiento das árbores nos cultivos xaponeses.
Durante esta mesma época importáronse bonsais a Inglaterra, sendo presentados na exposición de Londres de 1909. Téñense probas das relacións mantidas cun mestre xaponés e cóntase tamén que o rei Eduardo VII posuía unha colección de bonsais da que se ocupaba persoalmente, aínda que se perdeu toda pegada destes primeiros exemplares.
Entre as dúas guerras, o florista parisiense Andre Baumann importou a París varios exemplares para satisfacer a petición dalgunhas persoas interesadas na cultura Oriental. O Xapón volveu estar de moda.
Actualmente, en todos os países coñécense os bonsais, créanse asociacións e clubs nos que se reúnen os afeccionados e especialistas do bonsai, tratando de adaptar as especies propias de cada país á arte do bonsai.